Zabytki i historia Pomorza

Budowę kościoła św. Anny rozpoczęto w 1648 roku. Poświęcenie kościoła było w 1651 roku. W tym też roku rozpoczyna działalność szkoła przykościelna dla młodzieży katolickiej ale i luterańskiej, która funkcjonowała do 1835 roku[1]. Kościół był i jest franciszkański. Franciszkanie (reformaci) zostali sprowadzeni przez wojewodę malborskiego do jego posiadłości pomorskich. Po kasacji zakonu w 1834 roku do jego ponownego aktywowania w 1946 roku kościół był początkowo kościołem filialnym a później parafialnym.

Początki kościoła były ściśle związane z postacią Jakuba Wejhera i historią miasta Wejherowa. Jakub Wejher był założycielem wsi Wola Wejherowska, mającej cechy osady miejskiej, która w 1650 roku uzyskuje prawa miejskie i nową nazwę Wejherowo – od początku używano także niemieckiej nazwy Neustadt[2]. Było to jedyne miasto prywatne na Pomorzu i ostatnie, które otrzymało prawo chełmińskie. Powstanie miasta jest związane ze ślubem Jakuba Wejhera złożonym po tym jak został on w 1634 roku, w trakcie działań zbrojnych przeciwko Moskwie, zasypany w podkopie w czasie oblężenia warowni Biała pod Smoleńskiem. Miał on wtedy zobowiązać się do wybudowania kościoła pw. Trójcy Świętej i św. Franciszka[3]. Wypełnił je z nawiązką zakładając miasto, budując kościół parafialny pw. Trójcy Świętej, kalwarię wejherowską i kościół św. Anny z klasztorem dla sprowadzonych do miasta franciszkanów, którzy mieli opiekować się kalwarią.

Kościół klasztorny jest skromną, ceglaną świątynią jednonawową z węższym prezbiterium od strony południowego wschodu. Kształt krzyża kościołowi nadają dwie dobudowane kaplice. Kościół ma długość 30,5 m, a szerokość 9,2 m. Budowla zbudowana jest w stylu gotyckim, natomiast otynkowana fasada nawiązuje do stylu barokowego i ma malarską dekorację. Fresk na szczycie przedstawia św. Annę z Maryją, w zwieńczeniu wyryta została data konsekracji kościoła. Niżej trzy inne freski prezentują św. Franciszka, Matkę Bożą i św. Antoniego.

Wewnątrz w prezbiterium późnobarokowy ołtarz główny Ukrzyżowania Jezusa jest dębowy i politurowany. Tłem krzyża jest fresk za ołtarzem przedstawiający Jakuba Wejhera i jego żonę Annę Elżbietę Schaffgotsch trzymających makietę miasta. Łaciński napis nad krzyżem ALTARE PRIVILEGIATUM PRO DEFUNCTIS PERPETUUM (ołtarz wieczyście uprzywilejowany za zmarłych) nawiązuje do fundatorów kościoła[4]. Jakub Wejher i jego rodzina pochowani zostali w kryptach kościoła św. Anny. W podziemiach, które obejmują całą powierzchnię świątyni złożono także szczątki następnych właścicieli Wejherowa Przebendowskich i zakonników. W prezbiterium po lewej stronie umieszczono trójboczną, rokokową, przeszkloną loggię przeznaczoną dla właścicieli miasta, naprzeciwko w tym samym stylu umiejscowiono ambonę.

Osiemnastowieczne ołtarze boczne poświęcono w lewym rogu nawy św.św. Franciszkowi i Antoniemu, w prawym zaś Matce Bożej Wejherowskiej. Obraz Matki Bożej pojawił się w kościele po zaleceniu powizytacyjnym z 1654 roku. Pochodzi z drugiej połowy XVII wieku. Jest namalowany na płótnie. Matka Boża w prawej ręce trzyma berło, w lewej natomiast małego Jezusa. Jej prawe ucho, co jest rzadkością w przedstawieniu Matki Jezusa, ozdobione jest kolczykiem. Siedzące na ramieniu Madonny Dzieciątko trzyma czerwoną różę nawiązującą do herbu Wejherowa.

W bocznych kaplicach - po prawej stronie znajduje się ołtarz poświęcony św. Józefowi, po lewej ołtarz św. Anny pozbawiony zwieńczenia z uwagi na niski strop. Chór muzyczny z prospektem organowym jest późniejszy i pochodzi z dwudziestolecia międzywojennego. Wcześniej kościół nie miał organów, ponieważ prawo zakonne zabraniało ich instalowania traktując muzykę organową jako element zbytku. Na ścianach nawy kościelnej wiszą obrazy najprawdopodobniej autorstwa gdańskiego malarza Andrzeja Stecha lub jego uczniów. Są to: Opłakiwanie, Ecce Homo, Pieta i Zaśnięcie Maryi.

Kościół i jego krypty dostępne są zwiedzającym. W podziemiach jest muzeum z pamiątkami po właścicielach miasta.

Fot.fot. Piotr Sasin (CC BY-NC-ND 3.0 PL)