Zabytki i historia Pomorza

Na terenie Gdańska po zakończeniu działań wojennych przebywali Rosjanie, Białorusini, Litwini, Łotysze i Estończycy określani wspólnym mianem obywateli radzieckich. Wśród nich byli robotnicy przymusowi z czasów okupacji hitlerowskiej, którzy pozostali w mieście, Estończycy i Łotysze, którzy uciekali z krajów nadbałtyckich latem i jesienią 1944 roku przed wojskiem radzieckim, zdemobilizowani żołnierze Armii Czerwonej i Wojska Polskiego oraz zwalniani z obozów radzieccy jeńcy wojenni. Najmniej liczną grupę stanowili obywatele Niemiec i Wolnego Miasta Gdańska narodowości rosyjskiej, litewskiej, białoruskiej i ukraińskiej.

Rozwiązanie problemu tej grupy ludnościowej widziano w wysiedleniu jej na terytorium ZSRR. Stanowisko to wynikało z umowy między Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej a rządem ZSRR z 6 lipca 1945 roku o prawie zmiany obywatelstwa polskiego osób narodowości rosyjskiej, ukraińskiej, białoruskiej i litewskiej na radzieckie i przesiedlenie do ZSRR[1]. W Gdańsku rejestrację obywateli radzieckich rozpoczęto decyzją wojewody M. Okęckiego z 16 października 1945 roku. Była ona kilkakrotnie wznawiana, ponieważ spotkała się z oporem ze strony zainteresowanych, którzy unikali jej chcąc wcześniej zapewnić sobie stały pobyt poprzez starania o uzyskanie obywatelstwa polskiego i w ten sposób uniknięcie deportacji do ZSRR. Według danych z listopada 1946 roku w województwie gdańskim zamieszkiwało około 5 tysięcy obywateli radzieckich, w tym w Gdańsku 1,5 tysiąca[2].

Zarządzenie o wysiedleniu obywateli ZSRR zostało wydane wspólnie przez MAP, MZO i MBP 23 listopada 1946 roku. W Gdańsku odpowiednie rozporządzenie wydał 20 grudnia 1946 roku wojewoda Stanisław Zrałek. Zobowiązywał on starostów do sporządzenia wykazów osób podległych wysiedleniu i nakazywał kierować ich do obozu przejściowego w Wejherowie, skąd mieli być wysłani do Wołowa pod Wrocławiem i dalej do ZSRR.

Już od chwili rozpoczęcia akcji natrafiono na trudności w jej przeprowadzeniu. Osoby przeznaczone do wysiedlenia uchylały się od wyjazdu. Najczęściej ukrywały miejsca swego pobytu. W Gdańsku stwierdzono, że 80% adresów w nakazach wysiedleńczych było nieaktualnych[3]. Po pierwszych niepowodzeniach postanowiono akcję wysiedleńczą prowadzić nadal, wyznaczając wstępne zakończenie jej na dzień 1 lipca 1947 roku. Od maja 1947 roku obywatele radzieccy byli gromadzeni w punkcie zbornym Gdańsk Narwik lub wymiennie w Gdyni Grabówku. Ostatecznie wysiedlenia odbywały się do 1950 roku. Z województwa gdańskiego do 1947 roku wysiedlono 351 obywateli radzieckich, a do końca 1950 roku województwo opuściło 677 osób[4].

Pomimo wysiłków nie udało się usunąć wszystkich obywateli radzieckich z województwa gdańskiego z uwagi na ich sprzeciw i determinację w ukrywaniu się, ucieczki z punktów zbornych i transportów. Ludzie ci woleli pozostać w Polsce w obawie przed prześladowaniami ze strony radzieckiego aparatu bezpieczeństwa, bowiem ocaleni jeńcy po powrocie do ZSRR byli masowo represjonowani przez stalinowski reżim.